Leszczyna, wraz z brzozą, były pierwszymi drzewami, które pojawiły się w Europie po zakończeniu epoki lodowcowej. Już 70 000 lat temu można było spotkać ją na obszarze dzisiejszej Eurazji i Ameryki Północnej. Według badań Szafera, na terenie naszego kraju leszczyna pojawiła się ok. 10 000 lat przed naszą erą. W krajach o cieplejszym klimacie uprawia się ją od czasów starożytnych. Obecnie z jej upraw słynie Turcja.

Orzechy leszczyny stanowią przysmak dla wielu drobnych leśnych stworzeń: wiewiórek, popielic, myszy, sójek, dzięciołów, kowalików. Są jedynym pokarmem słonika orzechowca – malutkiego chrząszcza z główką zakończoną długim (jak on sam) ryjkiem. Chrząszcz zadomawia się na zapylonym kwiecie leszczyny a wokół niego tworzy się orzech. Harce słoników wewnątrz skorupki powodują niekiedy, że zebrane orzechy same z siebie podskakują i turlają się. Z tego względu bywały one wykorzystywane jako akcesorium seansów spirytystycznych.

Dla naszych przodków leszczyna stanowiła symbol siły witalnej i pomyślności. Przypisywano jej właściwości odpędzania złych mocy oraz zdolność sprawiedliwego osądu. Sędziowie na terenach słowiańskich posługiwali się leszczynowymi laskami, które miały pomagać w wykrywaniu przestępców. Dawniej znachorki i znachorzy obficie korzystali z dobrodziejstw leszczyny. Wywar z kory stosowano na obniżenie gorączki, febrę i biegunkę. Kotki (czyli męskie kwiatostany) zalewano alkoholem i stosowano jako balsam na świeże rany. Wysuszone i zmieszane z sianem chroniły owce przed chorobami. Orzechy wzmacniały krew i podnosiły jej ciśnienie. Kamienie nerkowe leczono zaś „czekoladą” z orzechów, która ma działanie moczopędne.

Leszczyna miała też szerokie zastosowanie w praktykach magicznych. Jej gałęzie, najlepiej kwitnące, zatykano u wejścia do domu, tworząc barierę chroniącą przed chorobami, demonami, gadami i wszelkiego rodzaju złem. Wbijanie leszczynowych kijów w pole nie tylko chroniło przed zniszczeniem plonów, ale miało także związek z magią płodnościową – powinno zagwarantować urodzaj. Na Podlasiu nowo narodzone dziecko kąpano w ciepłej wodzie z dodatkiem mleka, ziół i listka leszczyny, który miał zapewnić mu zdrowie, siłę i urodę. Orzechy laskowe miały zastosowanie w obrzędach pogrzebowych – sypano je do trumny zmarłego, aby mógł nimi przekupić wszelkie złe moce czyhające na jego duszę podczas drogi w zaświaty. Pod koniec XIX wieku na Kaszubach wciąż praktykowano zwyczaj obchodzenia wsi po śmierci któregoś z jej mieszkańców. Zatrudniano do tego starą kobietę, najlepiej żebraczkę, która chodziła od domu do domu z białą pałką leszczynową i stukała w drzwi, jak kostucha palcem. 

W Polsce jeszcze około 150 lat temu używano leszczyny w zwyczajach żniwiarskich. Gałąź leszczyny obsypana orzechami stanowiła symbol obfitości, błogosławieństwa bożego i dobrą wróżbę na przyszłość. Wyplatano też wieńce dożynkowe z gałązek leszczyny ze świeżymi orzechami. Ze źródeł datowanych ok. 1870 roku wiadomo, że w okolicach Poznania i Krakowa leszczynowy wieniec niesiono w pochodzie wraz z tym wyplecionym z kłosów zbóż.

Źródła:

www.slowianka-krakowianka.pl

S. Kłosiewicz. 2011. Przyroda w polskiej tradycji.

M. Angielczyk. 2010. Obrzędy i tradycje zielarskie regionu nadbużańskiego.

M. Ziółkowska. 1983. Gawędy o drzewach.

S. Kossak. 2017. O ziołach i zwierzętach.

O. Kielak. Symbolika leszczyny w kulturze ludowej. Adeptus, pismo humanistów. Nr 3/2014.